ئەحمەد باوەڕ
پ.ی.دكتۆر ئه‌حمه‌د باوه‌ڕ له چه‌ند دێڕێكدا:
ناوی ته‌واوی ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د ناسره و له ساڵى (1967)دا له گوندی (غێدان)ی ناوچه‌ى (بنکوورە)ى سه‌ربه ناحییه‌ی (قۆرەتوو)ی شارى ( خانەقین) هاتۆته دونیاوه.
قۆناغه‌كانى خوێندنى سه‌ره‌تایی ، ناوه‌ندی و دواناوه‌ندی له خانەقین وگه‌رمیان ، هه‌روه‌ها قۆناغی زانكۆیى (به‌شی مێژوو)ی له كۆلێژی ئادابی زانكۆى به‌غدا ته‌واوكردووه.
له (16ی تشرینی دووه‌می 1993)دا وه‌ك مامۆستای دواناوه‌ندی له وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان دامه‌زراوه‌و دوای چه‌ند ساڵێك ڕاژه‌ی گواستۆته‌وه بۆسه‌روه‌زاره‌تی خوێندنی باڵاو تۆژینه‌وه‌ی زانستی و ماوه‌یه‌ك بابه‌تی (كوردناسی) له په‌یمانگه‌ی ته‌كنیكی كه‌لار وتووه‌ته‌وه.
خوێندنى باڵا (ماسته‌ر)ى له‌ساڵى (2008)دا له كوردستان ته‌واو كردووه و ناونیشانی نامه‌كه‌ی (دۆزی كورد له په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان عێراق -ئێراندا 1937-1947) كه‌تاوه‌كو ئێستاوه‌ك كتێب دووجار له‌باشووری كوردستان چاپكراوه یه‌كه‌میان ساڵی (2010) له‌لایه‌ن سه‌نته‌ری لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتیجی كوردستان و دووه‌میان ساڵی (2014) له‌لایه‌ن ده‌زگای چاپ و په‌خشی سه‌رده‌مه‌وه.
له ساڵی (2008)ه‌وه بووه به: (مامۆستاى یاریده‌ده‌ر) له بوارى مێژووى كوردى نوێ و هاوچه‌رخدا، له (زانكۆى سلێمانی- كۆلێژى په‌روه‌رده‌ى کەلار).
له (25ى ئازاری 2013)دا، نازناوى زانستى له (مامۆستاى یاریده‌ده‌ره‌وه) بووه به: (مامۆستا)، هه‌روه‌ها له (25ى ئازاری 2017) دا، پله‌ى زانستى له (مامۆستا)ه‌وه، بووه به (پرۆفیسۆرى یاریده‌ده‌ر). بۆماوه‌ی چوار ساڵ سه‌رۆك به‌شی (مێژوو) بووه له‌كۆلێژی په‌روه‌رده‌ی زانكۆی گه‌رمیان.
له ساڵی (2022) بڕوانامه‌ی (دكتۆرا)ی له (به‌شی مێژوو)ی كۆلێژی زانسته مرۆڤایه‌تییه‌كانی زانكۆی سلێمانی وه‌رگرتووه و ناونیشانی تێزه‌كه‌ی ( په‌ره‌سه‌ندنه‌كانی دۆزی كورد له عێراق و كاریگه‌ریی له‌سه‌ر كورد له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان ژ958-1979).
له سه‌ره‌تاى هه‌شتاكانى سه‌ده‌ى ڕابردووه‌وه ده‌ستى به‌نووسین و بڵاوكردنه‌وه‌كردوه‌و یه‌كه‌مین به‌رهه‌مى له گۆڤارى(به‌یان)ى ساڵى(1986)دا بڵاوكراوه‌ته‌وه.
ساڵانێكی زۆر له بواری ڕۆژنامه‌وانیدا كاری كردووه‌و هاوكات له هه‌ردوو ڕۆژنامه‌ی (كوردستانی نوێ) و هه‌فته‌نامه‌ی (ڕێگای كوردستان)دا گۆشه‌ی تایبه‌تی نووسیوه ، له یه‌كه‌میاندا به‌ناونیشانی :(ناودارانی كورد له سه‌ده‌ی بیسته‌م) و دووه‌م به‌ناونیشانی : ( په‌یامی گه‌رمیان).
ئه‌ندامی ده‌یان كۆڕو كۆنفرانس وگۆنگره‌ی ڕووناكبیریی و زانستی نێوده‌وڵه‌تی كردووه.
تائێستا جگه له چاپكردنی (24) كتێب ، سه‌دان بابه‌ت و نووسین و لێكۆڵینه‌وى زانستیى له گۆڤارو ڕۆژنامه كوردى و عه‌ره‌بی و وڵاتانى ده‌ره‌وه‌دا بڵاوكردۆته‌وه.
به‌رهه‌مه چاپكراوه‌كانى وه‌ك كتێب :
- كۆمه‌ڵه‌و ڕێكخراوه كوردییه‌كان له‌ساڵانى ئینتدابى به‌ریتانیادا 1920- 1932، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 1998).
- ئۆزده‌میرو كورد، كورته‌یه‌ك له‌مێژووى ململانێى به‌ریتانیا و تورك له‌باشوورى كوردستاندا، وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى حكومه‌تى كوردستان، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2000).
- جووله‌كه‌كانى كوردستان، داب و نه‌ریتیان، هۆى كۆچكردنیان، وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى حكومه‌تى كوردستان، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2000).
- شاعیرى جوانه‌مه‌رگ فه‌ریق ئه‌مین و ده‌نگى ڕه‌سه‌نى شیعر 1955- 1979، بنكه‌ى ئه‌ده‌بى و ڕووناكبیرى گه‌لاوێژ، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2000).
- گوڵه په‌پووله‌ییه‌كانى كه‌نارى سیروان، له بڵاوكراوه‌كانى لانه‌ى مناڵانى كوردستان، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2000).
- چاره‌نووسى گه‌لى كورد له‌كۆنگره‌و ڕێكخراوه نێوده‌وڵه‌تیه‌كاندا، ده‌زگاى چاپ په‌خشى سه‌رده‌م، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2003).
- شاعیرى شه‌هید محه‌مه‌د په‌ژار 1954-1991، ده‌زگاى چاپ و په‌خشى به‌درخان، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2003).
- دیارى كوردستان لاپه‌ڕه‌یه‌كى پرشنگداره له‌مێژووى ڕۆژنامه نووسى كوردییدا، وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى حكومه‌تى كوردستان، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2004).
- چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ك له‌مێژووى هاوچه‌رخى كورد، به‌رگى یه‌كه‌م، ده‌زگاى چاپ په‌خشى سه‌رده‌م، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2004).
- كۆمه‌ڵى یانه‌ى سه‌ركه‌وتن، وه‌زاره‌تى شاره‌وانیه‌كان- شاره‌وانى كه‌لار، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانى: 2004).
- دۆزى كورد له په‌یوه‌ندیه‌كانێ عێراق - ئێراندا 1937- 1947، سه‌نته‌رى لێكۆلینه‌وه‌ى ستراتیجى كوردستان، چاپى یه‌كه‌م، (سلێمانی: 2010).
- دۆزى كورد له‌په‌یوه‌ندیه‌كانێ عێراق و ئێراندا 1937- 1947، ده‌زگاى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م، چاپى دووه‌م، (سلێمانی: 2014).
- دیوانى شه‌هید محه‌مه‌د په‌ژار، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى ڕۆشنبیرى گه‌رمیان، چاپى دووه‌م، (سلێمانى: 2014).
- ئۆزده‌میرو كورد، كورته‌یه‌ك له‌مێژووى ململانێى به‌ریتانیاو تورك له باشوورى كوردستان 1918- 1923، ده‌زگاى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م، چاپى نوێ، (سلێمانی: 2017).
- مێژووى میرایه‌تى باجه‌ڵان، ناوه‌ندى توێژینه‌وه‌ى مێژوویى جه‌میل ڕۆژبه‌یانى، (تاران: 2017)
- باشوورى كوردستان له‌به‌ر ڕۆشنایى ده‌ستنووس و یاداشته‌كانى مه‌لا محه‌مه‌دى جوانڕۆیى دا 1868- 1938، ناوه‌ندى توێژینه‌وه‌ى مێژوویى جه‌میل ڕۆژبه‌یانى، (تاران: 2017).
- سه‌ربه‌هوردى ڕۆژبه‌یانى به‌كورتى، ناوه‌ندى توێژینه‌وه‌ى مێژوویى جه‌میل ڕۆژبه‌یانى، (تاران: 2018).
- یانه‌ى سه‌ركه‌وتنى كوردان، لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كى دیكۆمینتارى - مێژوویى 1930-1964، ده‌زگاى چاپ و په‌خشى سه‌رده‌م، (سلێمانی: 2019).
- گه‌رمیان و ناوچه‌ى خانه‌قین له سایه‌ى وڵاتانى گه‌وره‌و فه‌رمانڕه‌وایانى عێراقدا 1914-1975، ناوه‌ندى كلتوورى كۆچ، (سلێمانی: 2019).
- مێژووی عێراقی هاوچه‌رخ 1914-1968، لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك له مێژووی سیاسی ، چاپخانه‌ی كارۆ ،چاپی یه‌كه‌م ، (سلێمانی :2018).
- كوردستان له سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تی عوسمانی و كۆڵۆنیالیزمی به‌ریتانیادا 1847-1926، له‌بڵاوكراوه‌كانی ئه‌كادیمیای كوردی، چاپی یه‌كه‌م (هەولێر:2021).
- ڕۆژنامه‌ی كوردستان و شوێنی گه‌رمیان له‌مێژووی ڕۆژنامه‌وانی كوردیدا 1898-1968، له بڵاوكراوه‌كانی ئه‌كادیمیای كوردی،چاپی یه‌كه‌م (هەولێر:2021).
- چه‌پڵه لێ ده‌ده‌م و چه‌پڵه لێ ناده‌م (دیوانی شیعر)، ده‌زگای ڕۆشنبیری و بڵاوكردنه‌وه‌ی كوردی، چاپی یه‌كه‌م ،(به‌غدا:2022).
لێكۆڵینه‌وه‌ى زانستى بڵاوكراوه:
- بارودۆخى سیاسى و كۆمه‌ڵایه‌تى گه‌رمیان له‌هه‌فته‌نامه‌ى (پێشكه‌وتن)دا 1920 1922، گۆڤارى ئه‌كادیمیاى كوردى، ژماره(24)، (هەولێر: 1013).
- دوورخستنه‌وه‌ى ڕێبه‌رانى كورد له‌ده‌وڵه‌تى عوسمانى 1847- 1914، گۆڤارى ئه‌كادیمیاى كوردى، ژماره (25)، (هه‌ولێر: 2013).
- خه‌باتى سیاسى و چه‌كدارى شێخ مه‌حموود له هاوكێشه‌و پلانه سه‌ربازیه‌كانى به‌ریتانیادا 1914 1922، (گۆڤارى زانكۆى گه‌رمیان)، ژماره (1)، (گه‌رمیان: 2013).
- مێژووى ڕۆژنامه‌وانى كوردى له ڕۆژهه‌ڵاتى گه‌رمیان 1939- 1972، گۆڤارى ئه‌كادیمیاى كوردى، ژماره (27)، (هه‌ولێر: 2013).
- جه‌لال بیلال مسته‌فا پیره‌بابى 1923- 1993 یه‌كه‌م قائمقامى قه‌زاى كه‌لار و ڕۆڵى له بوارى كارگێڕیدا، گۆڤارى زانكۆى گه‌رمیان، ژماره (3)، (گه‌رمیان: 2014).
- یانه‌ى سه‌ركه‌وتنى كوردان 1930- 1964 ڕۆڵى له‌بوارى سیاسى و ڕووناكبیریى كوردیدا، گۆڤارى زانكۆى گه‌رمیان، ژماره (5)، (گه‌رمیان: 2014).
- كێشه‌ى ویلایه‌تى مووسڵ و بارودۆخى ناوچه كورد نشینه‌كان 1918- 1926، گۆڤارى زانكۆى گه‌رمیان، ژماره (6)، (گه‌رمیان: 2014).
- خه‌سره‌وى ڕوزبه‌و كورده‌كانى ڕۆژهه‌ڵاتى كوردستان له‌گه‌رمیان 1937- 1955، گۆڤارى ئه‌كادیمیاى كوردى، ژماره (33)، (هه‌ولێر: 2015).
- ڕۆڵى مامۆستا محه‌مه‌دى مه‌لا ئه‌حمه‌دى ده‌ككه له نێوان خه‌باتى سیاسى و په‌روه‌رده‌و فێركردندا 1934 - 2012، گۆڤارى زانكۆى گه‌رمیان، ژماره (8)، (گه‌رمیان: 2014).
- مه‌لاعارفى مه‌لا یه‌حیاى خانەقین له‌به‌ر ڕۆشنایى ده‌ستنووس و یاداشته‌كانیدا 1912- 1998، گۆڤارى زانگۆى ڕاپه‌ڕین، ژماره (6)، (ڕانیە: 2015).
- یه‌كه‌مین قوتابخانه‌ى سه‌ره‌تایى كه‌لار له سه‌رده‌مى پاشایه‌تیدا 1931 - 1958، گۆڤارى ئه‌كادیمیاى كوردى، ژماره (35)، (هه‌ولێر: 2016).
- باجه‌ڵان و میرایه‌تى باجه‌ڵان له سیاسه‌تى ده‌وڵه‌تى عوسمانى و فه‌رمانڕه‌وایانى ئێراندا، گۆڤارى ئه‌كادیمیاى كوردى، ژماره (36)، (هه‌ولێر: 2016).
- ناوچه‌ى گه‌رمیان شارى خانەقین له هاوكێشه سه‌ربازییه‌كانى ده‌وڵه‌تى عوسمانى و ڕووسیاو به‌ریتانیاى گه‌وره‌دا 1918- 1921، دووه‌مین كۆنفرانسى زانستى زانكۆى گه‌رمیان - خانەقین، (15ى ئایارى 2017).
- رۆژنامه‌ى كوردستان و هه‌ڵوێستى به‌رانبه‌ر به‌دۆزى ئه‌رمه‌ن و سواره‌ى حه‌میدییه 1898- 1902، سێیه‌مین كۆنفرانسى زاستى نێوده‌وڵه‌تى زانكۆى گه‌رمیان، (18- 19 نیسانى 2018).
سه‌رۆك و ئه‌ندام و ئه‌ندامی ده‌سه‌ته‌ی دامه‌زرێنه‌ری ئه‌م كۆمه‌ڵه‌و ڕێكخراوانه بووه.
- ئه‌ندامی یه‌كێتی مێژوونووسانی عێراق.
- ئه‌ندامی یه‌كێتی ئه‌دیب و نووسه‌رانی كورد .
- ئه‌ندامی كۆڕی ڕۆشنبیریی كورد .
- ئه‌ندامی كۆمه‌ڵه‌ی كه‌له پوورو فۆلكلۆری كورد.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ری سه‌نته‌ری دایه‌لۆگی كورد.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ری دامه‌زرێنه‌ری كۆمه‌ڵه‌ی (امل)ی عێراقی.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ری بنكه‌ی ئه‌ده‌بی و ڕووناكبیریی گه‌لاوێژ.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌رو سه‌رۆكی لقی گه‌رمیانی كۆمه‌ڵه‌ی ڕووناكبیریی و كۆمه‌ڵایه‌تی پارێزگای کەرکووک.
- ئه‌ندامی كۆنگره‌ی نیشتمانی عێراق.
سه‌رنووسه‌رو ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی ئه‌م گۆڤارانه بووه.
- سه‌رنووسه‌ری گۆڤاری (تۆژه‌ر) كه‌له‌لایه‌ن په‌یمانگای ته‌نكیكی كه‌لاره‌وه بڵاوكراوه‌ته‌وه.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری (زانكۆی گه‌رمیان)ی ئه‌كادیمی.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری کەرکووک.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری (هه‌شتاوهه‌شت).تایبه‌ت به‌پرسی ئه‌نفال.
- ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری بانه‌ڕۆژ.
بابەتەپەیوەستکراوەکان
- گەشتێکی مامۆستایان و قوتابیانی شارەدێی قۆرەتوو لە شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا بۆ دەربەندیخان.
- مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی، عەبدولڕەزاق حەسەنی و محەمەد قۆلچی و محەمەد بەرید ساڵی 1958 لە شاری خانەقین
- مەلا شەریف زەنگەنە و مەلا عەزیزی شاواز پەنجاکانی سەدەی ڕابردوو لە خانەقین
- دکتۆر ئەحمەد باوەڕ و دکتۆر محەمەد عەلی سوڵتانی
- قوتابخانەی سەوبڵاخی سەربە شاری خانەقین ساڵی 1972
- ژیان رەفیق حیلمی و دکتۆر ئەحمەد باوەڕ
- دکتۆر ئەحمەد باوەڕ و عەزیز سەلیم
- ئیبراهیم میرانی و دکتۆر ئەحمەد باوەڕ
- دیدارێک لەگەڵ هاورێ ئارام لە ڕۆژنامەی (التآخي)
پەرتووک و وتار
- باشووری كوردستان لە كاتی دوورخستنەوەی شێخ مەحمود و سەرهەڵدانی چالاكی توركەكان بە سەرۆكایەتی ئۆزدەمیر پاشا 1919- 1922
- ئۆزدەمیر و کورد، مێژووی ململانێی بەریتانیا و تورك لە باشووری کوردستان ١٩١٨-١٩٢٣
- جولەکەکانی کوردستان: بنەچەیان، داب و نەریتیان، هۆی کۆچکردنیان
- چەند لاپەڕەیەک لە مێژووی هاوچەرخی کورد
- مێژوونوسێک پڕ لە ڕازی مێژوویی
تێبینی: تۆمارێکی تایبەت بۆ کوردکۆلێکت لەلایەن بەرێز (سەباح عەلی جاف) سەبارەت بەکارنامەی بەرێز (ئەحمەد باوەڕ).